liliana ancalao

quando morrer terei que cruzar o rio

“Podem disparar, já estou
acostumado a morrer”
(de um relato oral)

quando morrer terei que cruzar o rio
que cão me servirá de guia se não tenho
um cão magro que farejará minha covardia
irá ao meu lado
e a velha estará na balsa
lhe entregarei duas pedras lapidadas
para que me atravesse
as pedras arrancadas pela raiz
da minha garganta
do meu estômago
crescidas nas dores
nos gritos que não pude gritar
quando se arregalavam os meus olhos
e eu fingia que vivia

lhe entregarei essas pedras
e certamente já não
haverá lágrimas
porque não pude descobrir o segredo desta vida
porque fui
atrás dos fantasmas
em busca de tramas
e aranhas
e cântaros
e folhas

saberá a velha reconhecer seu valor?

subiremos com o meu cão
a balsa deslizará pela tarde
em direção ao oeste

chegaremos
e tem que estar ali a minha irmã mais nova
tem que estar
não pode a morte ser um nada para um pássaro
para quem já pintou com pinceis o fogo

ela terá cicatrizes visíveis nos olhos
seus olhos ainda mais certeiros
me revirarão
até tirar de mim os espinhos
me desenhará no rosto com seus dedos
uma pegada de avestruz

o fogo arderá sobre pedras azuis
comeremos corações palpitantes
e minha irmã pintará um kultrún1 no ar
com o sangue

depois não saberei
se sou um cavalo
ou um arquejo
se o vento é uma trutruka2

e sairemos a galope
esparramando as estrelas do rio
e no movimento circular
saberei de vez
o que é ser um guerreiro que corre livre em direção à morte
que visões lhe ardiam

retornaremos ao mallín
e haverá gente ao redor do fogo
as panelas escurecidas e a lua
e cada folha dos álamos brilhando

então me lembrarei
deles tão longe
e morrerei de novo

dos bairros planos de vivendas
crescendo em vertigem
na cidade com horizonte
as bolsas de nylon e as estrelas ali
entre os cabos de iluminação pública

cuando me muera deberé cruzar el río

“Disparen nomás, estoy
 acostumbrado a morir”
(de un relato oral)

cuando me muera deberé cruzar el río
qué perro hará de guía si no tengo
un perro flaco que olerá mi cobardía
irá a mi lado
y estará la vieja en la balsa
le entregaré dos llankas
para que me cruce
las piedras arrancadas de cuajo
de mi garganta
de mi estómago
crecidas en los dolores
en los gritos que no pude gritar
cuando se agrandaban mis ojos
y hacía que vivía

entregaré esas piedras
y no habrá más
seguro lágrimas
porque no pude encontrarle el secreto a esta vida
porque me fui
detrás de los fantasmas
buscando tramas
y arañas
y cántaros
y hojas

¿reconocerá la vieja su valor?

subiremos con mi perro
la balsa se deslizará en la tarde
hacia el oeste

arribaremos
y tiene que estar allí mi hermana menor
tiene que estar
no puede ser la muerte una nada para un pájaro
para quien ha pintado con pinceles el fuego

ella tendrá cicatrices visibles en los ojos
sus ojos más certeros aún
hurgarán en mí
hasta sacarme las espinas
me dibujará el rostro con sus dedos
una huella de choique

arderá el fuego sobre piedras azules
comeremos corazones palpitantes
y mi hermana pintará un kultrún en el aire
con la sangre

después no sabré
si soy un caballo
o un resuello
si es el viento una trutruka

y saldremos galopando
a desparramar las estrellas del río
y en el movimiento circular
sabré de una vez
qué es ser un guerrero que corre libre hacia la muerte
qué visiones lo ardían

regresaremos al mallín
y habrá la gente alrededor del fuego
las ollas tiznadas y la luna
y cada hoja de los álamos brillando

entonces me recordaré
de ellos tan lejos
y moriré de nuevo

de los barrios planes de vivienda
creciendo en vértigo
en la ciudad con horizonte
las bolsas de nylon y las estrellas allí
entre los cables del alumbrado público

feichi lali mulen ñi nontual katrutuleufun

 “Tralkaen,
rüpülen iñche laken”

feichi lali mülen ñi nontual katrütuleufün
chem trewa ngiyulaenew, nielan trewa
trongli trewa nümüalu ñi llükanten
amuay ina inche
kushe müleay nontuwe mew
eluafiñ epu llanka
ñi nontuaetew
ti pu kura folilentuel
ñi kütikun mew
ñi pütra mew
ifümüchikekura kutranpiwkelelu
wirarün pepi wirarünoel
feichi ñi pu nge yifüingu
ka inche koilatufun ñi mongen

elutukuafiñ tüfa
yom nielaay chem no rume
mupiñ kechi pu külleñu
pepi pelafilu ñi llumümel ta ti mongen
amulu
pu alwe ñi furi mew
kintualu pu düwen
pu lalün
pu metawe
pu tapül

falilulüay kushe ?

prayu ñi trewa iñchiu
nontuwe pinguzay rupanantü
ngulu mew

fentepuyu
müley ñi müleael ñi pichilamngen tie mew
müley ñi müleael
ti lan pepi ngelay kiñe chem no rume ti kiñeishim
iney wiri kütral

fey nieay pu pefalañken pu nge mew
yom pu refnge
kintuayngu inche mew
entuenew pu wayun
kolotuwüenew ti pu changüll mew
kiñe choikepünon

üiay kütral wente kallfükekura
winüngkü piwketuyu
mollfün mew inche ñi lamngen wiriay
kiñe kultrun ankawenu

feymew kimlayan
kiñe kawellungeli
ka kiñe neyüngeli
kurufngele kiñe trutruka

tripaayu wirafülu
püdümlu leufü ñi puwangelen
ka awün mew
kimuan kiñetu
chem ngey ngelu kiñe kona leflu kisungen lan mew
chem perimontu iüfueyew

wiñoyu mallin mew
kütral mew niey ti che
pu kuyulchalla ka küyen
pu alamo ñi filltapül wilüfülu

feymew konümpafiñ
fentren kamapu
latuan

pu barrio rukawe
tremlu uyülonkon mew
waria afpun mapu mew
pu nylonwallka ka pu wangelen tie mew
pu cable kompuchepelomtuwe

Poeta e obra

Liliana Ancalao (n. 1961) é uma poeta e escritora mapuche. O poema acima é retirado do livro Resuello (2019), que reúne poemas escritos em espanhol e mapudungun, e alguns ensaios escritos entre 2005 e 2014. Em um dos ensaios deste livro, intitulado “O idioma silenciado”, Ancalao escreve sobre a relação com a língua materna: “O mapudungun é o idioma de recuperação do orgulho e de reconstrução da memória”. Forçadas a substituir a “língua da terra” – significado de mapudungun – pelo espanhol, as gerações anteriores foram deixando de passá-la adiante, seja por esquecimento, vergonha ou medo. A escrita poética de Ancalao é assim um exercício de reconexão com a língua materna e, através dela, com a própria história. Com a história recente de sua cidade natal, Comodoro Rivadavia, onde a existência dos corpos-território tem sido marcada pela exploração do petróleo. Mas também com a história ancestral dos mapuche, “gente da terra”, e sua cosmovisão. É o que ela define como “oralitura”, usando um termo proposto pelo poeta mapuche Elicura Chihuailaf. No ensaio “Oralitura, uma opção pela memória”, da mesma coletânea, Ancalao descreve: “A oralitura como expressão artística de nossa cosmovisão marca uma continuidade cultural entre o que fomos e o que somos hoje”.

Uma coletânea de textos de Liliana Ancalao, juntamente com uma bela entrevista, foi publicada em português com o título Oralitura pelo coletivo Capiranhas do Parahybuna, e disponibilizada gratuitamente como e-book neste link: https://medium.com/adobra/oralitura-cole%C3%A7%C3%A3o-de-textos-de-liliana-ancalao-54ce3a3b6256 

  1. Nota do original: Instrumento ritual de percussão. ↩︎
  2. Nota do original: Instrumento aerófono. ↩︎

Publicado por


Deixe um comentário